Waar gaat dit onderwerp over?
Protestantse gemeenten, en dus ook diaconieën, ontvangen een groot deel van hun inkomsten uit giften die voortkomen uit vrijgevigheid. Daarbij horen ook erfstellingen en legaten vanuit de nalatenschap van een overledene.
Belangrijke vragen om je als diaconie hierbij te stellen
- Hoe aanvaard je een erfenis of legaat: zuiver of beneficiair?
- Hoe ga je om met geoormerkte nalatenschappen (geld bestemd voor een specifiek doel)?
- Hoe ga je om met niet-geoormerkte nalatenschappen?
- Hoe communiceren we in de gemeente over het ontvangen van nalatenschappen?
- Willen we als diaconie extra aandacht geven aan schenking via erfstellingen of legaten?
Wat moet je als diaken doen/weten?
Schenkingen uit nalatenschappen helpen de diaconie om ook in de toekomst haar werk te blijven doen: present zijn bij kwetsbaren, een diaconale en missionaire gemeenschap ondersteunen en bijdragen aan de samenleving. Veel gemeenteleden zijn zich er misschien niet van bewust dat zij (een deel van) hun nalatenschap kunnen bestemmen voor de kerk of diaconie. Dit is bovendien fiscaal gunstig: zowel de gever als de kerk/diaconie zijn volledig vrijgesteld van schenk- en erfbelasting dankzij de groepsbeschikking ANBI-status van de Protestantse Kerk.
Daarom is het goed om regelmatig aandacht aan dit onderwerp te besteden, bijvoorbeeld door erover te schrijven in het kerkblad of folders beschikbaar te stellen. Zulke folders kunnen praktische informatie bevatten, maar ook persoonlijke verhalen die laten zien wat de diaconie betekent in de gemeente en in de buurt. Voor grotere gemeenten kan het waardevol zijn om verhalen te delen van mensen die de diaconie of gemeente hebben opgenomen in hun testament. Er is ook een gratis folder beschikbaar, ontwikkeld door de landelijke dienstenorganisatie en de VKB, die gemeenten hiervoor kunnen gebruiken. De folder is bedoeld om neer te leggen in het kerkgebouw of om te verspreiden onder gemeenteleden, zodat mensen gaan nadenken over nalaten aan de kerk. De folder is gratis te bestellen via de webshop van de Protestantse Kerk en de webshop van de VKB.
Het thema nalaten kan ook ter sprake komen in een pastoraal gesprek. Zorg dat er dan altijd goede informatie beschikbaar is om door te geven. Het is aan te bevelen om binnen de gemeente een contactpersoon aan te wijzen die leden kan informeren en verder kan verwijzen.
Geoormerkte erfstellingen en legaten
Soms zijn erfenissen en legaten geoormerkt: de erflater heeft voor het geld een specifiek doel aangegeven, bijvoorbeeld ondersteuning van een specifiek project. In dat geval is het belangrijk om dit zichtbaar te reserveren in de jaarrekening en hierover te rapporteren. Verandert de situatie later (bijvoorbeeld als een project of gebouw vervalt), dan is het verstandig dit te bespreken met nabestaanden. Wanneer er geen specifieke bestemming in het testament staat, is de diaconie vrij om te bepalen hoe het geld wordt ingezet.
Aanvaarding
Volgens de kerkorde (ordinantie 11-1-5) beslist de kerkenraad over het aanvaarden van nalatenschappen.
- Legaten: kunnen in principe altijd aanvaard worden, tenzij er ethische bezwaren zijn over de herkomst van het vermogen.
- Erfstellingen: moeten altijd beneficiair worden aanvaard (alleen aansprakelijk voor schulden tot de waarde van de erfenis). Bij een zuivere aanvaarding kan de gemeente namelijk verantwoordelijk worden voor eventuele restschulden.
Hoe te communiceren over nalatenschappen?
In een testament kan de overledene aangeven of er wel of niet over het legaat mag worden gecommuniceerd. Als dit niet is vastgelegd, is het goed dit te overleggen met nabestaanden. Wanneer dat niet mogelijk is, beslist de kerkenraad of de ontvangst bekend wordt gemaakt in de gemeente of alleen binnen de kerkenraad blijft.
Meer informatie over dit onderwerp?
- In de Handleiding voor Kerkrentmeesters (VKB) gaat hoofdstuk 30 over erfstellingen en legaten
- Artikel Behoedzaamheid rond erfstellingen (Kerkbeheer #7, 2022)
- Spiegelgesprek over nalaten (Kerkbeheer #2, 2023)
- Artikel Vragen over erfstellingen en legaten (Kerkbeheer #4, 2024)
- Podcast Collectieve Wijsheid – Aflevering #18 – Durf te vragen (met ervaringen uit de praktijk rondom de werving van nalatenschappen)
- Artikel Werving van erfstellingen en legaten door gemeenten (Kerkbeheer februari 2021)
- Artikel Erfstellingen en legaten: zoek een goede notaris (Kerkbeheer februari 2021)
- De Protestantse Kerk over giften en nalatenschappen
Professionele ondersteuning nodig?
Inhoudelijke diaconale ondersteuning is ook te krijgen bij Kerk in Actie of via een aantal geselecteerde gemeentebegeleiders.
VKB Kerkrentmeesters beschikt over een uitgebreid partnernetwerk op het gebied van de thema’s rondom beheer, die ook een diaconie professioneel kunnen ondersteunen.
Voor dit thema zouden deze VKB-partners je van dienst kunnen zijn:
Laatste update: 2 september 2025